Poczet Władców Imperium Wschodniorzymskiego

[Wilhelm Zugdam]

Justyn I urodzony ok. 450 w Niszu, zmarły 1 sierpnia 527 w Konstantynopolu – cesarz bizantyński, panujący od 5 lipca 518 do 1 sierpnia 527.



Justyn był wieśniakiem trackim pochodzącym z Naissus (dzisiejszy Nisz). Walczył w armii rzymskiej, potem był dowódcą straży pałacowej ekskubitorów, a następnie po śmierci Anastazjusza został cesarzem Bizancjum. Zasłużony w walkach z Persami doświadczony żołnierz, obejmując tron był już w dość podeszłym wieku – założył nową bizantyjską dynastię justyniańską.

Justyn w przeciwieństwie do Anastazjusza należał do zwolenników doktryny soboru chalcedońskiego. Z tego względu jednym z pierwszych posunięć politycznych nowego cesarza było przywrócenie jedności kościelnej z Stolicą Apostolską w Rzymie, zrywając tym samym ze schizmą akacjańską.

W państwie panował niepokój, zatem cesarz potrzebował wsparcia, które znalazł u syna siostry Wigilancji Petrusa Sabbatha, późniejszego Justyniana I. Wybór następcy przez Justyna I był – jak się okazało – korzystny dla cesarstwa. Jego wpływ spowodował rozpoczęcie ekspansji w kierunku zachodnim w celu odzyskania prowincji należących wcześniej do cesarstwa zachodniorzymskiego. Z inspiracji swego siostrzeńca w 525 r. uchwalił ustawę umożliwiającą małżeństwa przedstawicieli arystokracji z osobami z niższego stanu. Umożliwiło to małżeństwo Justyniana z Teodorą. Jego żoną była Eufemia.


monety cesarza

[Wilhelm Zugdam]

Justynian I Wielki, Iustinianus właśc. Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus, urodzony 11 maja 483 w Tauresium, Prowincja Iliria, zmarły 14 listopada 565 w Konstantynopolu – cesarz bizantyński od 1 sierpnia 527 do 13 listopada 565 z dynastii justyniańskiej, święty Kościoła prawosławnego. Syn Wigilancji i tym samym siostrzeniec cesarza Justyna I. Za jego czasów Cesarstwo Bizantyńskie osiągnęło największą świetność w swych dziejach.



Wczesna kariera
Zdolny, energiczny i dobrze wykształcony, zanim objął władzę, był oficerem konnej straży przybocznej cesarza, tzw. Scholae Palatinae. W 525 roku poślubił Teodorę. Został ogłoszony przez Justyna współcesarzem 1 kwietnia 527, a koronowany razem z Teodorą przez patriarchę w Hagia Sophia cztery dni później. Od 1 sierpnia, kiedy zmarł Justyn, Justynian był jedynym władcą Konstantynopola.

Odzyskanie prowincji zachodnich
Po śmierci swojego wuja Justyna Justynian I postawił sobie ambitny cel odbudowania dawnego Cesarstwa Rzymskiego (Imperium Romanum) i jego potęgi. Prowadził więc wojny w Italii z Ostrogotami (534), w Azji z Persami i w Afryce z Wandalami (534). Wodzowie Belizariusz i Narses odzyskali Afrykę, Italię, Sardynię i Korsykę oraz południowo-wschodnią część Hiszpanii, jednak nie były to podboje trwałe. Ostatecznie zostały utracone na rzecz Arabów. Cesarstwo Bizantyńskie w okresie największego rozkwitu terytorialnego ok. 550 r. miało we władaniu część terenów byłego Cesarstwa Zachodniorzymskiego.

Rządy i reformy
Justynian przyjął tytuł autokrator. Sprawował rządy silnej ręki. Przyczynił się do rozwoju kulturowego, klasyfikacji praw, podzielił prawo na cywilne i karne.

Czas panowania Justyniana przyniósł dla cesarstwa wiele pozytywnych zmian. Powołał komisję, złożoną z prawników i uczonych, której zadaniem było unowocześnienie i usystematyzowanie prawa rzymskiego. Na czele zespołu stanął prawnik Tribonianus. Najpierw komisja wydała Digesta – zbiór opinii wybitnych rzymskich prawników na temat konkretnych przypadków prawnych. Największą zasługą justyniańskiej komisji kodyfikacyjnej było spisanie „Kodeksu Justyniana” (Corpus iuris civilis, 528–534). Również jego słynna małżonka Teodora przyczyniła się do nadania kobietom w kodeksie wielu praw.


Granice Cesarstwa Bizantyńskiego w 550 r.

Wprowadzane reformy i wojny obciążały skarb państwa, dlatego Justynian podnosił podatki. 11 stycznia 532 mieszkańcy Konstantynopola, po odrzuceniu przez cesarza ich żądań dotyczących obniżenia podatków i zmniejszenia kosztów administracji, wzniecili powstanie zwane powstaniem „Nika” (od okrzyku „zwyciężaj” podczas walk cyrkowych). Justynian z trudem utrzymał władzę, w buncie, który został krwawo stłumiony przez jednego z jego wodzów, Belizariusza, zginęło ok. 30 tysięcy ludzi.

Działalność w sferze religijnej
Justynian aktywnie zwalczał ostatnie pozostałości religii pogańskich, z jego rozkazu m.in. zamknięto wciąż działającą świątynię Izydy na egipskiej wyspie File. Cesarz wydał antypogańskie dekrety, w których pod groźbą konfiskaty mienia nakazano przyjęcie chrztu wszystkim obywatelom cesarstwa którzy dotychczas tego nie uczynili, a za prywatne nawet sprawowanie kultu dawnych bogów wprowadzono karę śmierci. W roku 529[5] na rozkaz Justyniana zamknięto Akademię Platońską. Skupieni w niej filozofowie uciekli do Persji, część z nich znalazła schronienie w Harranie.

Justynian wprowadził cezaropapizm, oznaczało to, że cesarz zwoływał synody i decydował o dogmatach. W roku 553 zwołał do Konstantynopola sobór, nie licząc się z opinią hierarchii Kościoła Zachodu. Na soborze zostały potępione poglądy Ibasa i Teodoreta z Cyru.

Rozbudowa Konstantynopola i infrastruktury
Za panowania Justyniana I Wielkiego powstało wiele budowli użyteczności publicznej, a prestiżowym przedsięwzięciem było ufundowanie trzeciej bazyliki Hagia Sophia (Mądrości Bożej) w Konstantynopolu (dwie poprzednie uległy zniszczeniu). Władca budował świątynie nawet w dalekich prowincjach, np. Kościół San Vitale w Rawennie. Monumentalne budowle, akwedukty, drogi i mosty oraz łaźnie publiczne miały zapewnić Justynianowi propagandowy sukces wśród obywateli cesarstwa. Jednak kwitnące donosicielstwo, brak tolerancji religijnej (potajemne praktyki były karane śmiercią), ostra cenzura i próżność cesarza psuły ten wizerunek.

Dżuma Justyniana
W roku 542 w Konstantynopolu wybuchła trwająca 4 miesiące epidemia dżumy, którą nazwano dżumą Justyniana. W czasie jej trwania w samej stolicy zmarło ponad 300 000 ludzi.


monety Cesarza

[Wilhelm Zugdam]

Justyn II, Flavius Iustinus Iunior Augustus (ur. ok. 520, zm. 5 października 578) – cesarz bizantyński od 565 do 578 roku z dynastii justyniańskiej, siostrzeniec i następca cesarza Justyniana I Wielkiego.




Pochodzenie i młodość
Był synem Wigilancji i siostrzeńcem cesarza Justyniana I. Jego żoną była Zofia, siostrzenica małżonki Justyniana I – cesarzowej Teodory. Sprawował na dworze funkcję opiekuna (marszałka) dworu (łac. cura palatii). W latach 551-552 wchodził w skład cesarskiej komisji prowadzącej rozmowy z papieżem Wigiliuszem.

Przez wiele lat Justynian I nie wyznaczał następcy tronu, ale jako możliwi kandydaci wymieniani byli Justyn – syn cesarskiego kuzyna Germanusa – oraz Justyn, syn Wigilancji. Justyn II zawdzięczał tron przychylności przełożonego cesarskiej sypialni Kallinika i dowódcy pałacowej straży Tyberiusza. Koronacja nowego władcy odbyła się jeszcze w noc śmierci poprzednika.

Polityka
Rządy Justyn II zaczął od ściągnięcia znad Dunaju swojego niedawnego konkurenta do tronu i polecił mu wyjazd do Egiptu na honorowe wygnanie, jednak już po roku prawdopodobnie zlecił jego morderstwo. Cesarz odmówił płacenia danin północnym plemionom, które były w ten sposób zniechęcane do najazdów na cesarstwo – decyzja wynikła ze złej sytuacji finansowej państwa. Z tego samego powodu zwiększał ucisk fiskalny poddanych, co wywoływało zamieszki. Justyn chciał kontynuować politykę umacniania państwa – dążył z tego powodu do ugody z monofizytami (571), później jednak wznowił prześladowania.

Cesarz utracił również ogromne obszary w Italii na rzecz ariańskich Longobardów. Przyczyną utraty Italii był sojusz Longobardów z Awarami. Te dwa plemiona wspólnie pobiły Gepidów, co wykorzystał m.in. Justyn II włączając część ich terytorium do cesarstwa (567). Wkrótce potem jednak Longobardowie w obliczu rosnącej siły Awarów najechali Italię (568), szukając dla siebie bezpieczniejszych terytoriów. Osłabione cesarstwo nie było natomiast w stanie przeciwstawić się longobardzkiemu najazdowi i utraciło przyłączoną kilkadziesiąt lat wcześniej krainę. Na załamaniu się bizantyjskiego władztwa w Italii skorzystali biskupi rzymscy, odtąd znów faktyczni panowie miasta.

Jego rządy upłynęły także pod znakiem wojen z Persją, której odmówił płacenia trybutu. Wojna rozpoczęła się w 572 roku, uniemożliwiając m.in. przeciwdziałanie utracie Italii. Armia perska opanowała Mezopotamię i Syrię, zdobyła także strategicznie ważną twierdzę w Dara (573). Justyn przez kilka miesięcy nie przyjmował jednak do wiadomości faktu oblężenia tego miasta, a gdy zgodził się na wysłanie odsieczy twierdza była już w rękach przeciwnika. Wiadomość o utracie twierdzy była impulsem do pierwszego pojawienia się u cesarza „obłędu”. Podczas wojen z Persją zniszczono Syrię – wówczas jedną z bogatszych prowincji. W 575 r. doszło do bitwy pod Melitene, prawdopodobnie największej w dziejach Bizancjum wieku VI i będącej wielkim sukcesem militarnym państwa.

Na północy imperium armie Justyna musiały walczyć z Awarami, z Hiszpanii stopniowo wypierali Bizantyńczyków Wizygoci, w Afryce doszło do rebelii Maurów.

Choroba
Po klęskach na froncie syryjskim u Justyna rozwinęły się objawy choroby – cesarz narzekał na osłabienie mięśni, bóle kończyn i układu moczowego. Rozwinęły się także objawy psychiczne – słyszenie głosów, widzenie „demonów”, ataki agresji. Objawy te mogą wskazywać na schizofrenię.

Z powodu pogłębiającej się choroby psychicznej, Justyn zmuszony został przez żonę wyznaczyć swojego następcę, który pomógłby mu w sprawowaniu rządów. W okresie remisji objawów wyznaczył więc następcę (574), pomijając wszystkich swoich krewnych wybrał generała Tyberiusza, stronnika z ostatnich lat życia swego poprzednika Justyniana I i dodatkowo adoptował go. Zofia i Tyberiusz rządzili razem jako regenci przez 4 lata, podczas kiedy choroba Justyna ciągle się pogłębiała. 26 września 578 roku Justyn mianował Tyberiusza augustem (cesarzem), zaś zmarł już 5 października w wyniku zakażenia po operacji pęcherza.


Monety Cesarza

[Wilhelm Zugdam]

Tyberiusz (Flavius Tiberius Constantinus Augustus) urodzony 520, zmarły 14 sierpnia 582r. – cesarz wschodniorzymski w latach 578-582.



Pochodził z Tracji. Był komesem straży przybocznej cesarza Justyniana I Wielkiego. Potem dowodził armią bizantyńską w wojnie przeciwko Persom i odniósł zwycięstwo pod Melitene. W 574 został usynowiony przez cesarza Justyna II. Po jego śmierci został obrany cesarzem, a lud zebrany na hipodromie chciał zmusić go do ślubu z wdową po poprzedniku Zofią. Tyberiusz miał jednak żonę – Anastazję. Zofia na darmo czekała na rozwód imperatora.

Tyberiusz kontynuował walki z Persami. Ponadto za jego rządów Bizantyjczycy pod wodzą Bauduariusa walczyli w Italii, a reszta oddziałów pilnowała granicy północnej przed Słowianami i Awarami.

Faworytem cesarza był Maurycjusz, który wsławił się w walce z Persami. W 579 Awarowie pod wodzą Bajana zażądali oddania miasta Sirmium (dziś Sremska Mitrovica w Serbii). Tyberiusz się nie zgodził, Awarowie przystąpili do oblężenia i zajęli Sirmium.

Tyberiusz wkrótce ciężko zachorował. Zaręczył swoją córkę Konstantynę z Maurycjuszem i rychło zmarł.


Monety Cesarza

[Wilhelm Zugdam]

Maurycjusz (gr. Φλάβιος Μαυρίκιος Τιβέριος Αύγουστος Flavius Mauricius Tiberius Augustus) urodzony 539, zmarły 27 listopada 602 – cesarz bizantyński w latach 582-602, ostatni przedstawiciel dynastii wywodzącej się od Justyna I.

Pochodzenie
Rodzina władcy pochodziła z Kapadocji – Maurycjusz był mocno związany ze swym ojcem Pawłem. Jego żona Konstantyna urodziła pięciu synów i cztery córki. Był faworytem poprzedniego władcy, Tyberiusza. W 578 pełniąc jeszcze funkcję komesa straży przybocznej, zdołał pokonać Persów. Chory Tyberiusz uczynił go cezarem i zaręczył ze swą córką Konstantyną, a po jego śmierci Maurycjusz został cesarzem.



Cesarstwo Bizantyńskie w roku 600. Miało we władaniu część terenów byłego Cesarstwa Zachodniorzymskiego.
Panowanie
Władca uzyskał pomoc króla Franków Childeberta przeciwko Longobardom w Italii. Utworzył Egzarchat Rawenny, powierzając Smaragdusowi pełnię władzy nad bizantyjskimi posiadłościami na Półwyspie Apenińskim. Kartagina stała się siedzibą utworzonego egzarchatu afrykańskiego. Maurycjusz pozwolił na używanie przez patriarchę Konstantynopola tytułu patriarchy ekumenicznego (oikoumenes). Przeciwko temu zaprotestował papież Grzegorz I Wielki, przybierając tytuł Servus servorum Dei ("sługa sług Bożych").

W 586 szwagier cesarza, Filipikos, pokonał Persów w Armenii. Obniżono jednak żołd o 1/4, co doprowadziło do buntu armii i obrania na cesarza Germanosa - komendanta wojsk w Fenicji Libańskiej. W 590 armia, dzięki interwencji patriarchy Antiochii, ponownie uznała Maurycjusza za władcę. Germanosa ułaskawiono. Tymczasem jeden z perskich satrapów Bahram Czobin zabił szacha Hormizdasa, a jego syn Chosroes zbiegł do Bizancjum. Mimo sprzeciwu senatu, cesarz wsparł syna zamordowanego sasanidzkiego monarchy (Bizantyjczycy pod wodzą Kommentiolusa zwyciężyli Bahrama pod Nisibis) i osadził Chosroesa II na tronie w Seleucji-Ktezyfoncie, w zamian za pomoc uzyskując znaczną część Armenii (po jezioro Wan).

Po zakończeniu wojny persko-bizantyńskiej, cesarz Maurycjusz zorganizował w 591 r. kontrofensywę przeciw postępom awarsko-słowiańskim i próbował uwolnić od barbarzyńców cały Półwysep Bałkański. Sojusznikami Bizancjum w walkach z Awarami i Słowianami byli germańscy Longobardowie z północnych terenów obecnych Włoch i słowiańscy Antowie znad Dniepru i Dniestru.

Rozpoczęto wojnę z Awarami, jednak ci oblegli stolicę w roku 600 i trzeba było wypłacić im 100 tysięcy sztuk złota. Po jedenastoletnich walkach prowadzonych ze zmiennym szczęściem i przerywanych układami Maurycjusz odzyskał stracone ziemie i przywrócił dawną granicę na Dunaju. W 602 roku armia bizantyńska przekroczyła Dunaj i przeniosła działania wojenne do siedzib Słowian dackich. Maurycjusz wydał wojskom rozkaz przezimowania po drugiej stronie Dunaju w barbarzyńskiej Dacji. Wojsko podniosło wówczas bunt pod wodzą setnika (centuriona) Fokasa, który zajął stolicę. Cesarz wysłał syna Teodozjusza z listami do Chosroesa II. Niestety chłopiec nieopatrznie zawrócił z drogi i został zabity. Fokas kazał zabić synów cesarza na jego oczach, następnie zamordowano Maurycjusza, jego żonę i córki zamknięto w klasztorze, a później także zabito. Papież Grzegorz Wielki dowiedziawszy się o tragedii, która rozegrała się w Konstantynopolu, wysłał Fokasowi list gratulacyjny. Wkrótce jako mściciel Maurycjusza wystąpił Chosroes II, rozpoczynając 20-letnie wojenne zmagania Bizancjum i Persji.

Maurycjuszowi przypisuje się autorstwo traktatu wojskowego Strategikon. Cesarz ten wprowadził święto Zaśnięcia Matki Bożej w dniu 15 sierpnia na terenie całego Bizancjum.


Monety Cesarza

[Wilhelm Zugdam]

Fokas urodzony ok. 570, zmarły 5 października 610 – cesarz bizantyjski w latach 602-610.

Rok i miejsce urodzenia przyszłego cesarza są nieznane. Wiadomo, że był niższym oficerem armii bizantyjskiej, walczącej z Awarami i Bułgarami. Oddziały te zbuntowały się w 602, gdy cesarz Maurycjusz wyznaczył im na leża zimowe terytoria za Dunajem, będące pod kontrolą wroga. Zbuntowani żołnierze ruszyli pod wodzą Fokasa na Konstantynopol i przy pomocy mieszkańców miasta obalili Maurycjusza.

Obwołany przez senat i lud Konstantynopola Cesarzem Fokas został koronowany w kościele św. Jana Chrzciciela przez stołecznego patriarchę Cyriakosa. Na rozkaz nowego władcy zabito na oczach Maurycjusza jego pięciu synów oraz brata, następnie samego Maurycjusza.


Solid Fokasa. Awers

Solid Fokasa. Rewers
W momencie objęcia władzy przez Fokasa sytuacja cesarstwa była zła. Skarbiec państwa nie wytrzymywał ogromnych wydatków związanych z wojnami toczącymi się prawie na wszystkich granicach. Początkowo Fokas zyskał popularność obniżeniem wysokich za Maurycjusza podatków. Jednak sytuacja kraju szybko się pogarszała. W 603 wojnę cesarstwu wypowiedział władca Persji, Chosroes II, co rozpoczęło trwający ponad 20 lat konflikt (zobacz: wojny rzymsko-sasanidzkie), który wymagał zaangażowania ogromnych środków.

Stosunki z Rzymem
Fokas utrzymywał przyjazne stosunki z przywódcami zachodniego chrześcijaństwa. Na wieść o zamordowaniu Maurycjusza, Papież Grzegorz I wysłał w maju 603 gratulacje nowemu Augustowi Fokasowi. Grzegorz I chwalił go także za dekret uznający supremację Kościoła Rzymskiego. W roku 608 egzarcha Rawenny, Smaragdus, za zgodą papieża Bonifacego IV dedykował Fokasowi złoty posąg, który umieszczono na szczycie korynckiej kolumny, stojącej na Forum Romanum w Rzymie.

Osobny artykuł: Kolumna Fokasa.
W roku 609 Fokas podarował Bonifacemu IV Panteon, który adaptował wnętrze budowli na kościół pw. Santa Maria ad Martyres – Świętej Marii Panny od Męczenników.



Bunt przeciw Fokasowi
Uległość Fokasa wobec biskupów Rzymu przysporzyła mu wielu wrogów we własnym kraju. W 608 uznali oni, że pod rządami Fokasa kraj kroczy ku zagładzie i namówili do buntu egzarchę (namiestnika) Afryki Herakliusza. Ten wysłał do Egiptu armię pod wodzą swojego syna - również Herakliusza. Przeciwko rebeliantom Fokas wysłał wojska, które walczyły z Persami. Pozostawił w ten sposób wschodnią granicę cesarstwa bez zawodowej armii, co pozwoliło Chosroesowi II zająć liczne terytoria.

Po miesiącach ciężkich walk rebelianci opanowali Egipt. Fokas próbował jeszcze bronić się w Konstantynopolu, ale jego zięć, który miał dowodzić obroną, przeszedł na stronę buntowników. Fokas został obalony i zabity. Jego szczątki spalono na stosie. Nowym cesarzem został młody Herakliusz.

Ośmioletni okres panowania Fokasa był oceniany przez dawnych historyków bardzo źle. Powszechnie uznawano go za jednego z najgorszych tyranów, jacy rządzili Cesarstwem Bizantyjskim. Obarczano go winą za kryzys cesarstwa i klęski w wojnie z Persami.

Jego żoną była Leontia; mieli jedną córkę - Domencję.

[Aleksy I Komnen]

Gdyby nie ten Fokas, to nie byłoby prawdopodobnie wyniszczającej wojny z Persją. Po tym konflikcie Bizancjum i Persją wyszły wyniszczone, a niedługo potem Bizancjum utraciło swe terytoria w Syrii, Palestynę i Egipcie na rzecz Islamu...

[Wilhelm Zugdam]

Herakliusz łac. Flavius Heraclius, gr. Ἡράκλειος – Herakleios, arab. ‏هرقل‎; ur. ok. 574, zm. 11 lutego 641 – cesarz wschodniorzymski (bizantyjski) panujący w latach 610–641. Syn Herakliusza, egzarchy Kartaginy. Założyciel dynastii heraklijskiej.



Herakliusza często uważa się za pierwszego cesarza bizantyńskiego, a nie wschodniorzymskiego, ponieważ zastąpił on używany dotąd łaciński tytuł cesarski caesar imperator augustus greckim terminem basileus oraz zastąpił łacinę używaną w roli języka urzędowego greką.

Droga do władzy
Herakliusz rozpoczął drogę do korony cesarskiej, kiedy jego ojciec, Herakliusz Starszy, egzarcha Kartaginy, w roku 608 wszczął rewoltę przeciw niepopularnemu uzurpatorowi Fokasowi. Ten sześć lat wcześniej obalił prawowitego władcę, Maurycjusza. Młodszy syn Herakliusza Starszego, Niketas, ruszył z wojskami na Egipt i odbił go z rąk sił Fokasa. Sam przyszły cesarz Herakliusz ruszył na wschód przez Sycylię i Cypr. W 610 Herakliusz zjawił się w Konstantynopolu. Po wejściu w układy ze stołeczną arystokracją, został koronowany na cesarza. Uzurpator Fokas został obalony, a śmierć prawowitego cesarza Maurycjusza zamordowanego w roku 602 pomszczona.

Wojna z Persją

Herakliusz objął rządy cesarstwa w momencie, kiedy państwo stało na granicy upadku. Na skutek rewolty Fokasa granica na Dunaju została pozbawiona obrońców wystawiając prowincje bałkańskie na niełaskę wojsk inwazyjnych Awarów. Król perski Chosroes II już wcześniej wystąpił przeciwko Fokasowi jako mściciel swojego przyjaciela, obalonego cesarza Maurycjusza, chcąc umieścić na tronie jego domniemanego syna, Teodozjusza, który przebywał na dworze perskim i najprawdopodobniej był samozwańcem. Wykorzystując osłabienie państwa w czasie wojny domowej między Herakliuszem i Fokasem, Chosroes zajął część wschodnich prowincji imperium. W 611 Persowie zajęli bizantyjską Antiochię Syryjską, jedno z największych miast cesarstwa. W 614 wódz Chosroesa II – Szachin wkroczył do Chalcedonu, miasta leżącego po drugiej stronie Bosforu, naprzeciw Konstanynopola. W 613 Persowie z pomocą Żydów zdobyli Damaszek, w 614 padła także Jerozolima, a tamtejszy patriarcha Zachariasz wraz z 35 tysiącami chrześcijan został uprowadzony, żołnierze perscy zabrali relikwie Krzyża Świętego. W 615 wojska cesarskie poniosły porażkę z rąk króla wizygockiego Sisebuta na Półwyspie Iberyjskim. W latach 617–619 Herakliusz zmagał się z uzurpacją egzarchy Rawenny Eleuteriosa. W 619 upadła Aleksandria. Żydzi, którzy widzieli w Persach swoich wyzwolicieli, rozpoczęli grabież chrześcijańskich posiadłości, mordowanie i sprzedawanie w niewolę chrześcijan oraz odbudowę Świątyni Heroda w Jerozolimie. Wkrótce jednak Persowie zmienili politykę wobec wyznawców Chrystusa. Wezyrem na dworze perskiego monarchy został chrześcijanin Jazid. Poparto monofizytów, którzy wygnali duchownych uznających kanony soboru chalcedońskiego. W tym samym czasie (626) cesarstwo zaatakowali także Awarowie. Sytuacja militarna była tak ciężka, że Herakliusz planował przeniesienie stolicy do Kartaginy i zużycie bogactw Kościoła na prowadzenie wojny. Patriarcha Sergiusz oddał cesarzowi skarbiec patriarchalny, ale sprzeciwił się przeniesieniu stolicy do Kartaginy.

Po zreformowaniu armii cesarz sam ruszył na czele wyprawy przeciw Persom w roku 621, będąc pierwszym od czasów Teodozjusza I cesarzem bezpośrednio dowodzącym w polu. Ufny w potęgę murów obronnych Konstantynopola, zostawił miasto, a sam z 50-tysięczną armią przeprawił się przez Azję Mniejszą i ruszył na wschód. W roku 626 Konstantynopol został oblężony przez Awarów, którym na pomoc usiłowali przyjść Persowie przekraczając Bosfor. Bizantyjska flota uniemożliwiła przeprawę sił perskich, zaś Awarowie wkrótce wycofali się, aby stawić czoła Chorwatom atakującym Dalmację.

Tymczasem Herakliusz z wojskiem dotarł w głąb ziem perskich. W 627 roku w bitwie pod Niniwą 70-tysięczna armia Herakliusza rozgromiła perską armię pod wodzą Razatesa, który poniósł śmierć z rąk samego cesarza. Chosroes wciąż nie zgadzał się na zawarcie pokoju, wobec czego Herakliusz ruszył na perską stolicę Ktezyfont. Perska arystokracja obaliła Chosroesa. Było to największe zwycięstwo, jakie odnieśli Rzymianie nad Persami w kilkusetletniej historii konfliktu. Po śmierci Chosroesa II jego następca Kawad II zawarł z Bizancjum pokój. Herakliusz odzyskał zrabowane kilkanaście lat wcześniej relikwie Krzyża Świętego i wraz z żoną Martyną odwiózł je do Jerozolimy.

Schyłek rządów

Solid przedstawiający Herakliusza, Konstantyna III i Herakleonasa
Wkrótce na cesarstwo spadła inwazja arabska. Osłabione wieloletnią wojną i sporami natury religijno-narodowej państwo nie było w stanie oprzeć się nowym wrogom. W 635 Chalid ibn al-Walid zdobył Damaszek i Emesę, a w 636 wojska cesarskie przegrały bitwę nad rzeką Jarmuk. W 638, po 7-miesięcznym oblężeniu, patriarcha Jerozolimy Sofroniusz poddał miasto kalifowi Umarowi. W 640 padła Cezarea Nadmorska, a w 640 pod Heliopolis w Egipcie brat cesarski Teodor poniósł klęskę z rąk wodza Amr Ibn al-Asa. W 641 patriarcha Aleksandrii Cyrus wynegocjował, bez zgody cesarza, 11-miesięczny rozejm, w czasie którego wojska bizantyjskie się wycofały. Herakliusz nie dożył tego – zmarł 11 lutego 641.

Herakliusz miał dwie żony: Eudokię, którą poślubił w dniu koronacji, i Martynę (siostrzenicę), poślubioną po śmierci pierwszej żony w 612 – małżeństwu temu bezskutecznie sprzeciwiał się patriarcha Konstantynopola Sergiusz. Z pierwszą żoną miał syna – Konstantyna III, a z drugą – Herakleonasa.

Polityka religijna
Cesarz prowadził aktywną politykę religijną – popierał doktrynę monoteletyzmu, stworzoną przez patriarchę Sergiusza, mającą pojednać herezję monofizytów z państwem i Kościołem. W 638 cesarz wydał Ekthesis – edykt narzucający monoteletyzm: zakazał on poglądu o dwóch działaniach w Jezusie, a narzucał (potępioną później) tezę, iż Jezus miał jedną bosko-ludzką wolę i działanie. Idea pojednania ortodoksji i herezji okazała się wkrótce bezprzedmiotowa, gdyż Arabowie odebrali cesarstwu prowincje, które zamieszkiwali heretyccy monofizyci. Nie zrealizowano także edyktu nakazującego żydom chrzest i porzucenie wiary przodków, choć kilka tysięcy żydów wybrało przejście na chrześcijaństwo.


Monety Cesarza